Vừa qua, UBND thị xã Điện Bàn đã long trọng tổ chức Lễ khánh thành công viên di tích địa điểm chiến thắng Đồn Ngũ Giáp, phường Điện Thắng Nam. Đây là nơi lưu giữ những hình ảnh, tài liệu quý giá của những trận đánh xuất sắc của quân và dân ta, địa chỉ đỏ cho thế hệ trẻ tìm hiểu lịch sử cách mạng truyền thống của quê hương Điện Bàn anh hùng.

         Đồn Ngũ Giáp là đồn của giặc Pháp đóng đầu tiên ở Điện Bàn vào năm 1948 tại làng Ngũ Giáp thuộc xã Điện An. Đến sau năm 1954, đồn thuộc xã Điện Thắng; từ năm 2005 đến nay, thuộc Điện Thắng Nam. Trước năm 1950, giặc Pháp đóng đồn phía Tây Nam - Cầu Giáp Năm. Sau trận đánh sập đồn của du kích địa phương vào tháng 01 năm 1950, thì chuyển xuống đóng đồn phía Đông Quốc lộ 1A, phíaNam của Cầu Giáp Năm.

          Địa điểm chiến thắng Đồn Ngũ Giáp là chứng tích lịch sử tiêu biểu, đặc trưng của hai thời kỳ kháng chiến Chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc trên đất Điện Bàn nói riêng, Quảng Nam nói chung. Nơi đây từng diễn ra những trận đánh lớn của cán bộ và du kích Điện Bàn nhằm phá hoại đồn, tiêu diệt địch, đóng tại Đồn Ngũ Giáp qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.

         Đồn Ngũ Giáp có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng trong chiến lược phòng thủ, nên tháng 8 năm 1948, giặc Pháp cho đóng một đồn có quy mô lớn tại vườn Nhà Ông Hương Sen, nằm cạnh bờ Nam sông Thanh Quýt và phía Tây Quốc lộ 1A. Đây là vị trí hiểm yếu mà địch đã xác định, nhằm khống chế tầm hoạt động của ta từ Vĩnh Điện đến Thành phố Đà Nẵng. Tại đây một tiểu đội lính Pháp và một trung đội lính Việt Binh đoàn, ngoài ra còn nhiều tề điệp, vừa bảo vệ khu tề Thanh Quýt, vừa lùng sục đánh phá các địa bàn lân cận, gây nhiều tội ác với nhân dân.

         Trong kháng chiến chống Pháp, giặc Pháp cho xây dựng đồn Ngũ Giáp rất kiên cố. Phía trước đồn có bố trí 2 lô cốt bằng bê tông cốt thép nằm ở phía Nam và phía Bắc. Ngay tại cổng vào đồn là chiến lũy, ụ chiến đấu. Phía sau góc Đông - Bắc và Đông - Nam cũng có 2 lô cốt kiên cố tương tự. Tất cả các lô cốt đều được giặc Pháp bố trí hỏa lực mạnh. Bên trong đồn có dựng một vọng lâu, cao trên 20 mét dùng để quan sát và đặt súng máy bắn từ xa. Khu vực bên ngoài gồm nhiều lớp hàng rào kẽm gai và giao thông hào.

          Để kiểm soát tuyệt đối vùng ngoại vi, giặc Pháp cho giải tỏa trắng, phát quang cây cối ở phía Đông và phía Tây trong phạm vi cách Đồn 300 mét. Bà con nhân dân ở khu vực phía Tây của đồn Ngũ Giáp phải dọn nhà lên ở khu vườn Đình Ngũ Giáp và Nhân dân khu vực phía Đông của Đồn thì xuống ở xóm Đồng- Chùm Mắm. Đồng thời, giặc Pháp cho xây 5 lô cốt kiên cố tiền đồn ở các góc trọng yếu cách trung tâm đồn Ngũ Giáp 200 mét, để đánh chặn các lực lượng tấn công của quân ta từ xa.

          Đến kháng chiến chống Mỹ, đồn Ngũ Giáp được củng cố thêm 8 lớp rào kẽm gai và đặt mìn dày đặc. Đồng thời, đồn được bố trí một trận địa cối 81mm. Lực lượng quân lính địch có lúc lên đến trên một Đại đội lính địa phương quân. Với hệ thống phòng ngự kiên cố như vậy, nên địch rất chủ quan và tuyên bố rằng: “Khi nào nước sông Thanh Quýt chảy ngược, thì Việt Cộng mới đánh được Đồn Ngũ Giáp”. Tuy nhiên, không như nhận định của địch. Tại Đồn Ngũ Giáp, đã diễn ra 2 trận đánh tiêu biểu. Đầu tiên là Trận đánh san bằng Đồn Ngũ Giáp vào lúc 17 giờ, ngày 15/01/1950. Sau 10 phút chiến đấu, ta làm chủ được hoàn toàn trận địa, diệt và bắt sống hầu hết binh lính của địch, dân công tiến vào thu chiến lợi phẩm, đốt đồn, phá rào. Đây là trận đánh xuất sắc, đạt hiệu quả cao nhất của quân dân Điện Bàn và du kích xã Điện An thời điểm bấy giờ.

           Trận đánh tiêu biểu thứ hai là trận Cải trang tập kích đồn Ngũ Giáp bằng xe bò vào trưa ngày 14/7/1966. Trận đánh do đồng chí Hồ Hy – Đại đội trưởng Đại đội 1 của huyện và đồng chí Trần Kỳ xã đội trưởng, đồng chí Nguyễn Thị Tranh xã đội phó xã Điện Thắng chỉ huy. Trận đánh đã tiêu diệt 17 quân địch, bắt sống 13 quân, thu 20 súng, phá hủy 2 đại liên, 2 cối 81mm. Đồng chí Trần Kỳ và Nguyễn Thị Tranh và các chiến sĩ khác đã anh dũng hy sinh trong trận chiến oanh liệt này. Trận đánh chiến thắng Đồn Ngũ Giáp đã đánh dấu mốc son lịch sử chói ngời của quân dân Điện Thắng trong những năm đầu đánh Mỹ, từ đó, phong trào đánh Mỹ ở Điện Thắng tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đúc kết kinh nghiệm thực tiễn, làm phong phú kho tàng nghệ thuật quân sự về chiến tranh du kích của nhân dân ta.

          Với những ý nghĩa lịch sử đó, ngày 4/12/2019, Địa điểm chiến thắng Đồn Ngũ Giáp được xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh theo Quyết định số 3928/QĐ- UBND của UBND tỉnh Quảng Nam. Nhằm tôn vinh, ghi danh, khắc họa ý chí kiên cường của quân và dân Điện Bàn tại chiến thắng lịch sử Đồn Ngũ Giáp, đồng thời hoàn thiện cảnh quan khu di tích, năm 2021, thị xã Điện Bàn đã có chủ trương đầu tư công trình Công viên di tích Địa điểm chiến thắng Đồn Ngũ Giáp, tại phường Điện Thắng Nam. Công trình được đầu tư với các hạng mục: Sân nền cảnh quan với diện tích 4.090 m2, trồng thảm cỏ, cây xanh, xây dựng biểu tượng, bia di tích, đường nội bộ; Mái taluy bờ sông; Hệ thống thoát nước, điện chiếu sáng, điện trang trí, Các hạng mục khác... Tổng mức đầu tư: hơn 5 tỷ đồng. Nguồn vốn từ nguồn ngân sách thị xã. Thời gian bắt đầu thi công vào năm 2023, đến nay công trình đã được hoàn thành, bàn giao, đưa vào sử dụng.

          Việc hoàn thành, đưa vào sử dụng công trình có ý nghĩa chính trị, lịch sử to lớn, là nơi để các thế hệ hôm nay và mai sau tưởng nhớ đến những anh hùng liệt sĩ, đồng chí, đồng bào đã ngã xuống trong trận đánh tại nơi đây, đồng thời vừa là công trình tạo điểm nhấn về kiến trúc đô thị của địa phương, là nơi tổ các hoạt động sinh hoạt văn hóa của Nhân dân.

          Theo quy chế, thị xã đã chính thức giao UBND phường Điện Thắng Nam quản lý, sử dụng công viên di tích địa điểm chiến thắng Đồn Ngũ Giáp, để nơi đây trở thành một địa chỉ đỏ, là nơi về nguồn nhằm ôn lại truyền thống vẻ vang của quê hương Điện Bàn, của quê hương Điện Thắng giàu lòng yêu nước, tinh thần cách mạng, ý chí tự cường, tự tôn dân tộc.

Thu Hằng